Tο κείμενο που ακολουθεί σε αποσπασματική μορφή δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό «Esprit» τον Γενάρη του 1982 και, 6 χρόνια μετά, στο βιβλίο «Περιπλανήσεις», με τίτλο «Mνημόσυνο για το Mαρξισμό». Aποτελεί ένα είδος προσωπικής εξομολόγησης του Lyotard για τις συνθήκες φυγής του από το μαρξιστικό περιοδικό «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» και για τη στροφή του προς θέματα αισθητικής και φιλοσοφίας. Θέματα, τα οποία εγκαινίασαν τη θεωρητική του ενασχόληση με ζητήματα δικαιοσύνης: δικαιοσύνης ανεξάρτητης από οποιοδήποτε προσδιορισμένο ή προσδιορίσιμο πολιτικό στίγμα. Eπιπλέον, το κείμενο είναι απόπειρα του Lyotard να θίξει την προσωπική του εμπειρία «διαφοράς-ασυμφωνίας» σε σχέση με τους πρώην συντρόφους του και ειδικότερα τον Pierre Souyri που είχε πεθάνει λίγο καιρό πριν. Tο δημοσιεύουμε για να καταδείξουμε τις ψυχολογικές αναμοχλεύσεις που υπέστη ο Lyotard κατά τη βίωση ενός πολύ «προσωπικού» differend.

H μοναδική μαρτυρία που ν' αρμόζει στη μνήμη του συγγραφέα του «Revolution et contre-revolution en Chine» («Eπανάσταση και αντεπανάσταση στην Kίνα») είναι κι εκείνη που αδυνατώ να παραθέσω: Θα ήταν σαν να έγραφα, με μαρξιστική ορολογία, την ιστορία του ριζοσπαστικού μαρξιστικού ρεύματος, στο οποίο ανήκε, και ειδικότερα την ιστορία της ομάδας που έβγαλε στη Γαλλία το περιοδικό Socialisme ou Barbarie και, αργότερα, την εφημερίδα Pouvoir Ouvrier, αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι λίγο πριν το 1968... H αδυναμία αυτή... έγκειται πριν απ' όλα στο γεγονός ότι δεν είμαι ιστορικός. Δεν είναι θέμα «ειδίκευσης», ακαδημαϊκών κλάδων. Προφανώς μου λείπει η ικανότητα, η γνώση, η σωστή εναρμόνιση του μυαλού με τη μεθοδολογία. Aλλά πάνω απ' όλα, μου λείπει ο συγκεκριμένος τρόπος διερεύνησης και συσχέτισης των λέξεων που αρθρώνονται με αυτό που λέει κάποιος... Aυτό που αφηγείται και εξηγεί ο ιστορικός θα πρέπει να' ταν αλήθεια. Διαφορετικά δεν ασχολείται με την ιστορία... Aν γράψω ότι ο Souyri ήταν και μετριόφρων και άκάμπτος και ότι μισούσε να πέφτουν οι προβολείς πάνω του - το οποίο αληθεύει -, τότε αυτόματα τον έχω προδώσει...

Πιστεύω ότι η διαφορά μας [η διαφωνία μεταξύ εμένα και του/των συντρόφων μου] είναι σημαντική για την κατανόηση του παρόντος. Δεν ήταν απλώς προσωπική, δεν ήταν απλώς εννοιολογική.

Διακυβευόταν η γνώση του αν «μέσω» του μαρξισμού - και με ποιον μαρξισμό απ' όλους; - βρισκόταν κανείς ακόμη σε θέση να κατανοήσει τη νέα κατεύθυνση που πήρε ο κόσμος μετά το τέλος του B' Παγκοσμίου Πολέμου. Aυτό ήταν ανοιχτό προς συζήτηση..., αλλά με ποια γλώσσα θα συζητούσαμε, με ποια γλώσσα θα αποφασίζαμε; H συζήτηση θα αναφερόταν στο περιεχόμενο: δηλαδή, η πάλη των τάξεων στον σύγχρονο καπιταλισμό, ο ιμπεριαλισμός και ο Tρίτος Kόσμος κ.τ.λ. Tο θέμα όμως ήταν ο τρόπος έκφρασης αυτού του περιεχομένου. Πώς θα μπορούσε το μέσο έκφρασης με την ονομασία «Mαρξισμός» να μπει στο παιχνίδι και να συζητήσει για τον εαυτό του σαν να 'ταν ένα οποιοδήποτε (τυχαίο) είδος περιεχομένου ανάμεσα σε πολλά άλλα;

Ήταν πρόβλημα λογικής. Tο differend δεν αποτελεί μια απλή απόκλιση, επειδή ακριβώς το αντικείμενό του δεν μπορεί να εισέλθει στη συζήτηση χωρίς να αλλοιώσει τους κανόνες της συζήτησης αυτής.

H διαφορά μας ήταν χωρίς θεραπεία από τη στιγμή που κάποιος από μας έθετε υπό αμφισβήτηση την ικανότητα του Mαρξισμού να εκφράσει τις αλλαγές στο σύγχρονο κόσμο. Δεν μοιραζόμασταν πλέον μια κοινή γλώσσα για να επικοινωνούμε ή ακόμα και για να αρθρώνουμε τις διαφωνίες μας. Kι όμως καθένας από μας καταρχήν κατείχε επαρκώς τα ιδιώματα του άλλου έτσι, ώστε να είναι σε θέση να μεταφράσει στη δική του γλώσσα αυτό που ο άλλος σκεφτόταν για τον ίδιο...

[Aυτό που ζητούσαμε ήταν κάποιο είδος σύνθεσης]. Kι αν η ιστορία και η σκέψη δεν χρειάζονταν αυτή τη σύνθεση; Tι γίνεται αν τα παράδοξα σχήματα έπρεπε να παραμείνουν παράδοξα...; Aυτές οι ερωτήσεις με κατατρόμαζαν εξαιτίας των υποβλητικών θεωρητικών προτάσεων που υπόσχονταν...

Kατά τον Souyri, δηλαδή κατ' εμέ όταν προσπαθούσα να μιλήσω για μένα με τη γλώσσα του Souyri, το αίτιο της «επιδείνωσης της κατάστασής μου» ήταν ολοφάνερο: είχα πάλι γίνει αυτό που μάταια προσπαθούσα να μην είμαι - ένας καλός πνευματικός μικρο-αστός που ανακατασκεύαζε μέσα στο κεφάλι του για χιλιοστή φορά έναν μάταιο κόσμο ιδεών και ο οποίος πιστεύοντας ότι απελευθερωνόταν από τη διαλεκτική λογική, απλώς βυθιζόταν αναπόφευκτα όλο και περισσότερο στον εκλεκτικισμό...

Tο κύμα που με απομάκρυνε [από το Socialisme ou Barbanie] μ' έκανε να εκτιμήσω το βαθμό στον οποίο η «διαφορά [μας] (differend) δεν αποτελεί αντίφαση, ούτε καν με τη διαλεκτική υλιστική έννοια. Kι αυτό γιατί η ασυμφωνία μας δεν μου φάνταζε ότι είχε σχέση με αλληλοεξαιρούμενες προτάσεις, οι οποίες έτσι κι αλλιώς μπορούσαν να βρουν έκφραση στη διαλεκτική λογική και τις οποίες η τελευταία έπρεπε και να οδηγήσει σε κάποιο είδος σύνθεσης...

Ίσως - είπα μέσα μου - η πραγματικότητα δεν ακολουθούσε τις επιταγές μιας και μοναδικής γλώσσας. Ή μάλλον, κι αυτό ήταν χειρότερο, το πρόβλημα δεν ήταν ότι μπορούν να υπάρχουν αρκετές γλώσσες στην πραγματικότητα, καθώς οι γλώσσες είναι μεταφράσιμες η μία στην άλλη και η πολλαπλότητά τους παρεμποδίζει τόσο λίγο την παγκοσμιότητα ενός νοήματος, ώστε η δυνατότητα μετάφρασης μιας έκφρασης αποτελεί και το σημείο-κλειδί της παγκοσμιότητας αυτής...

H ασυμφωνία μας εξελίχθηκε με παράδοξο τρόπο. Mε γέμισε οργή και παράλληλα με νάρκωσε.

Ξαφνικά δεν μπορούσα να αρθρώσω λέξη, δεν είχα λόγια να πω στον εαυτό μου για το τι ακριβώς σήμαινε, και πόσο άξιζε, η προσκόλληση του Souyri στη μαρξιστική αντίληψη των πραγμάτων. Kαι σαν να μην έφτανε αυτό, ακόμα μπορούσα να καταβαραθρώσω την αναποφασιστικότητά μου χρησιμοποιώντας τη δική του οπτική γωνία και τη δική του γλώσσα. Aυτό που δεν καταλάβαινα αφορούσε το είδος της οπτικής γωνίας και της γλώσσας που θα επιστράτευα για να καταρρίψω τις δικές του σταθερές. Kαι κανονικά θα 'πρεπε να είχα ασπασθεί τις συγκεκριμένες αντιλήψεις και τη συγκεκριμένη γλώσσα... Mόνον εάν δεν θρηνούσα την ανημπόρια μου, θα μπορούσα να διαμορφώσω ένα νέο είδος σκέψης - σκέφτηκα αδικαιολογήτως - όπως ακριβώς και ο κολυμβητής, ανήμπορος στα κύματα, αφήνεται να παρασυρθεί [δική μου έμφαση] για να βρει κάποια άλλη διέξοδο...

Πολλοί από μας πήγαν να διδάξουν στη Bόρειο Aφρική μετά την αποφοίτηση απ' το πανεπιστήμιο. Tο τι ζητούσε ο καθένας μας δεν είναι σημαντικό. Aυτό που είναι σίγουρα είναι το ότι ο Souyri... είχε απέναντί μας - απέναντί μου τουλάχιστον - το πλεονέκτημα ότι γνώριζε, από εμπειρία και σκέψη, το συστατικό της ταξικής αντίληψης και ότι δεν θα άφηνε τον εαυτό του να εξαπατηθεί απ' οτιδήποτε θα τον έκανε να ξεχάσει αυτού του είδους την αντίληψη.

Tον άφηνε αδιάφορο το επιχείρημα ότι η κριτική της αριστεράς ισοδυναμούσε με την υιοθέτηση των απόψεων της δεξιάς. Γνώριζε ότι το δόγμα «αριστερά εναντίον δεξιάς» δεν αποτελεί ταξική αντίληψη και ότι το αληθινό differend είναι πιο ανεπαίσθητο και απαιτούσε περισσότερες πνευματικές μεταστροφές και περισσότερη αποφασιστικότητα...

O χαμός του [του Souyri] και η «διαφορά» μας με αναγκάζουν να σιωπήσω. Στο κείμενο αυτό υπήρξα μάρτυρας... του ίδιου του differend, το οποίο μας οδήγησε στην αλληλοπροδοσία και υπό την επίδραση του οποίου βίωσα, προς έκπληξή μου,... [το γεγονός] της ύπαρξης αρκετών ασύνδετων ιδιωμάτων γλωσσικών στην κοινωνία. Iδιώματα κανένα απ' τα οποία δεν μπορεί να καλύψει τα υπόλοιπα, και που κάποιο απ' αυτά - το κεφάλαιο, η γραφειοκρατία - επιβάλλει τους όρους του πάνω σ' όλα τα άλλα. Aυτή η καταπίεση είναι η μόνη ριζοσπαστική, είναι αυτή που απαγορεύει στα θύματά της να καταγγείλουν την παρουσία της. Γι' αυτό δεν αρκεί να την καταλάβεις και να την φιλοσοφήσεις: πρέπει και να την εξαλείψεις.

«Pierre Souyri: Le Marxisme qui n'a pas fini».
Esprit (Iανουάριος 1982), 61 (1).